Η έξαρση της ενδοοικογενειακής βίας κατά την διάρκεια της πανδημίας
Ως ενδοοικογενειακή βία μπορεί να περιγραφεί το παθολογικό μοτίβο κακοποιητικής συμπεριφοράς ενός ατόμου προς ένα άλλο μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον. Η ενδοοικογενειακή βία δεν είναι απλώς η σωματική κακοποίηση που όλοι έχουμε στο μυαλό μας. Μπορεί να έχει την μορφή σωματικής, οικονομικής, κοινωνικής, ψυχολογικής ή σεξουαλικής κακοποίησης, κακοποίησης μέσω του διαδικτύου, συναισθηματικής κακοποίησης ή λεκτικής βίας. Και όλα αυτά μέσα σε ένα καθεστώς φόβου και εκβιαστικού ελέγχου του θύματος από τον θύτη που νεκρώνει κάθε απόπειρα συναισθηματικής προσέγγισης των μερών μεταξύ τους. Το άτομο που υφίσταται κακοποίηση παραιτείται συναισθηματικά και ψυχικά από την ανάγκη να ζητήσει βοήθεια και πολλές φορές φτάνει στο σημείο να θεωρεί τον εαυτό του υπεύθυνο για ό,τι του συμβαίνει.
Η συχνότητα της βίας μπορεί να είναι διακοπτόμενη, περιστασιακή ή χρόνια. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναφέρει ότι το ποσοστό των γυναικών που έχουν υποστεί σωματική ή σεξουαλική βία από τον σύντροφο κυμαίνεται από 15% έως 71%. Δυστυχώς, η ενδοοικογενειακή βία είναι ένα παγκόσμιο πρόβλημα χωρίς σύνορα και κοινωνικοοικονομικές, ταξικές και φυλετικές διακρίσεις.
Αν και δεν μπορούμε να παραβλέψουμε την σημαντικότητα των μακροσυστημικών δυνάμεων στην αιτιολόγηση της βίας παγκοσμίως, υπάρχουν μεταβλητές ατομικού επιπέδου που παίζουν καταλυτικό ρόλο στην ανάπτυξη των βίαιων συμπεριφορών. Ως μακροσυστημικές δυνάμεις εννοούνται όλα εκείνα τα στοιχεία που συνθέτουν το πολιτισμικό υπόβαθρο κάθε τόπου και καθορίζουν τις σχέσεις των ανθρώπων μεταξύ τους. Για παράδειγμα σε κάποιες χώρες οι γυναίκες δεν έχουν δικαίωμα στην επιλογή του συντρόφου τους και οδηγούνται σε γάμους σε πολύ μικρή ηλικία, σε άλλες περιπτώσεις είναι υποταγμένες στον πατέρα στην αρχή και αργότερα στον σύντροφο, για να φτάσουμε σε ένα πιο ελαφρύ παράδειγμα πολιτισμικής ιδιαιτερότητας όπου το να κάνει μια οικογένεια αγόρι θεωρείται ευλογία, ενώ η γέννηση ενός κοριτσιού θεωρείται βάρος έως κατάρα. Από την άλλη μεριά οι μεταβλητές ατομικού επιπέδου εδράζονται σε συγκεκριμένες συμπεριφορές και καταστάσεις του καθημερινού οικογενειακού βίου. Παιδιά που γίνονται μάρτυρες περιστατικών βίας ανάμεσα στους γονείς τους, η συσχέτιση με συνομήλικους που επιδίδονται σε αντικοινωνικές συμπεριφορές, απορριπτικοί, επικριτικοί ή απόντες συναισθηματικά γονείς είναι λίγα μόνο από τα παραδείγματα που μπορούν να αναφερθούν.
Τα παιδιά που γίνονται μάρτυρες ενδοοικογενειακής βίας μπορεί να αναπτύξουν σοβαρά προβλήματα συναισθηματικής, συμπεριφορικής, αναπτυξιακής και μαθησιακής φύσεως. Καθώς μεγαλώνουν τα παιδιά αυτά είναι πολύ πιθανό αργότερα να χρησιμοποιήσουν τη βία στο σχολείο ή στην ευρύτερη κοινότητα σε καταστάσεις που τα ίδια τις αντιλαμβάνονται ως απειλή. Μπορούν ακόμα να χρησιμοποιήσουν την βία για να ενισχύσουν την φήμη τους και την κατακερματισμένη αυτοπεποίθησή τους. Οι απόπειρες αυτοκτονίας και η χρήση ουσιών ως μορφή διεξόδου στο βάρος που κουβαλούν είναι πιο συχνές στα παιδιά που έχουν βιώσει οποιαδήποτε μορφή βίας μέσα στην οικογένεια. Έχουν δε μεγαλύτερη πιθανότητα να αντιγράψουν την συμπεριφορά των γονιών τους και να γίνουν οι ίδιοι θύτες στην ενήλικη ζωή τους.
Η αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας είναι παρατηρημένη σε πολλές επείγουσες καταστάσεις, συμπεριλαμβανομένης μιας περιόδου οικονομικής κρίσης ή κατά την περίοδο μιας πανδημίας. Η τωρινή πανδημία του COVID-19 έχει αυξήσει την ανησυχία και τον φόβο παγκοσμίως καθώς αποτελεί ασύμμετρη, άγνωστη απειλή. Απειλεί την υγεία την δική μας και των αγαπημένων μας προσώπων, την εργασία μας και την οικονομική μας επιβίωση, μας απομονώνει από την ευρύτερη οικογένειά μας και τους φίλους μας καθώς περιορίζονται κατά πολύ οι κοινωνικές επαφές, μας αποκόβει από τις συνήθεις κοινωνικές δραστηριότητες, μας στερεί την δια ζώσης συμμετοχή μας στην θρησκευτική λατρεία.
Ο περιορισμός στο σπίτι -πολλές φορές μάλιστα σε λίγα τετραγωνικά μέτρα- αλλάζει τις ισορροπίες των οικογενειακών δεσμών είτε προς το καλύτερο, είτε προς το χειρότερο. Για ορισμένους αυτός ο περιορισμός είναι μια ευκαιρία να αναθερμάνουν τις μεταξύ τους σχέσεις κάνοντας απλά, όμορφα καθημερινά πράγματα, όπως το να μαγειρέψουν μαζί, να δουν μαζί μια ταινία, να μιλήσουν, να έρθουν πιο κοντά. Για κάποιους άλλους όμως-ειδικά στις σχέσεις που ήταν ήδη κλονισμένες - η πραγματικότητα αποδεικνύεται αρκετά ζοφερή. Ο εγκλεισμός στο σπίτι μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας που εκδηλώνεται ως αφιλτράριστα αρνητικά συναισθήματα, φωνές και ταπεινωτικά σχόλια, ή ακόμα και ως κακοποίηση, λεκτική ή σωματική. Μέσα σε όλο αυτό, η πρόσβαση σε υπηρεσίες που θα μπορούσαν να προσφέρουν βοήθεια σε θύματα ενδοοικογενειακής βίας μειώνεται: πολλοί ψυχοθεραπευτές/ ψυχίατροι περιορίζουν την διαθεσιμότητά τους αντικαθιστώντας την κατά πρόσωπο επαφή με διαδικτυακή επαφή η οποία δεν μπορεί να αντικαταστήσει τη ποιότητα της άμεσης ανθρώπινης επικοινωνίας.
Υπάρχουν τρόποι να καταπολεμήσουμε την ενδοοικογενειακή βία;
Οι μακροπρόθεσμοι στόχοι αποβλέπουν κυρίως στην αλλαγή του τρόπου που σκεφτόμαστε και αντιλαμβανόμαστε την βία. Πιο συγκεκριμένα θα πρέπει κατ’ αρχάς να αναγνωρίσουμε ότι η λεκτική, η συναισθηματική βία, ο οικονομικός έλεγχος, η κοινωνική απομόνωση του θύματος από τον θύτη συνιστούν επίσης κακοποίηση. Θα πρέπει να επαναξιολογήσουμε την έννοια της αγάπης η οποία σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει έλεγχο και ιδιοκτησία, αλλά σεβασμό προς το πρόσωπο του άλλου και αλληλοπεριχώρηση - συνύπαρξη δηλαδή με τον άλλον άνθρωπο μέσα σε μια σχέση χωρίς κανείς από τους δυο να χάνει τα χαρακτηριστικά και την ιδιαιτερότητά του, χωρίς να αφομοιώνεται και με σεβασμό στα χαρακτηριστικά της άλλης πλευράς. Με αυτόν τον τρόπο θα μπορέσουμε να αποτελέσουμε παράδειγμα προς μίμηση και όχι προς αποφυγή για τα παιδιά μας. Σε κοινωνικό επίπεδο θα πρέπει να προωθήσουμε την ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών στις διαπροσωπικές σχέσεις, από την θέση του εργοδότη, του νομοθέτη ή του απλού πολίτη. Σε σχολικό επίπεδο θα πρέπει να διδάσκουμε στα αγόρια και στα κορίτσια την ξεκάθαρη επικοινωνία στην μεταξύ τους σχέση αποθαρρύνοντας κάθε πράξη βίας στην σχολική κοινότητα. Ας μην ξεχνάμε ότι η παιδεία μας ξεκινά από το σπίτι και συνεχίζεται στο σχολείο. Ίσως θα έπρεπε εδώ η πολιτεία να παίξει βαρυσήμαντο ρόλο εισάγοντας ένα μάθημα που θα ασχολείται αποκλειστικά με την ψυχοεκπαίδευση των παιδιών πάνω σε θέματα έμφυλης βίας σε όλες τις σχολικές βαθμίδες εκπαίδευσης ξεκινώντας ακόμα ακόμα και από την προσχολική αγωγή.
Δεκάλογος επιβίωσης στην διάρκεια της τωρινής πανδημίας
1. Αποτρέπουμε τα παιδιά μας από το να βλέπουν βίαιες ταινίες ή να παίζουν βίαια παιχνίδια - βάζουμε όρια στον χρόνο που απασχολούνται στο διαδίκτυο.
2. Εκμεταλλευόμαστε τον χρόνο που έχουμε με τα παιδιά μας για να τους μιλήσουμε σχετικά με το πώς να εκφράζουν τον εκνευρισμό, την λύπη ή τον θυμό τους με υγιή τρόπο και πώς να λύνουν τις διαφορές τους ειρηνικά.
3. Αποφεύγουμε να μειώνουμε, ταπεινώνουμε, ή πληγώνουμε τα παιδιά μας με οποιανδήποτε άλλο τρόπο.
4. Αφουγκραζόμαστε την όποια ένταση υπάρχει αυτήν την περίοδο στα παιδιά μας λόγω του εγκλεισμού και αφού ηρεμήσουν, κουβεντιάζουμε μαζί τους για ό,τι τους απασχολεί.
5. Προσπαθούμε όσο αυτό είναι εφικτό να δημιουργήσουμε τον δικό μας ζωτικό χώρο μέσα στο σπίτι, το μικρό μας καταφύγιο.
6. Προάγουμε τον υγιή διάλογο με τον σύντροφο και αποφεύγουμε την κλιμάκωση κατά την διάρκεια του διαλόγου- σταματάμε τον διάλογο όταν βλέπουμε ότι γίνεται μη παραγωγικός έχοντας υπόψιν ότι μερικές φορές ούτε αυτό καν δεν είναι εφικτό.
7. Όταν αντιληφθούμε κορύφωση της έντασης με τον σύντροφο, βγαίνουμε για έναν περίπατο και παίρνουμε τα παιδιά μαζί μας αν θεωρήσουμε ότι είναι σε κίνδυνο.
8. Ζητάμε βοήθεια από τον άμεσο συγγενικό ή φιλικό μας κύκλο και αν χρειαστεί ακόμα και καταφύγιο αν η κατάσταση φτάσει στο απροχώρητο. 9. Μένουμε γεωγραφικά μακριά από τον σύντροφο για όσο χρειαστεί μέχρι να αποκλιμακωθεί η ένταση και να εκτονωθεί η κρίση και τελικά να βρεθούν ουσιαστικές λύσεις επανένωσής μας.
10. Κάνουμε χρήση των γραμμών SOS για ψυχολογική υποστήριξη και πρακτική καθοδήγηση.
Γραμμή κατά της Οικογενειακής Βίας "ΔΙΠΛΑ ΣΟΥ"
SOS: 800 11 88 881, πανελλαδική Γραμμή Άμεσης Βοήθειας από σταθερό χωρίς χρέωση SOS: 210 77 86 800, από κινητό με χρέωση
Κέντρο Κακοποιημένης Γυναίκας
SOS: 210 52 35 318 και 210 41 12 091: 9.00 π.μ. – 6.00 μ.μ.
SOS: 210 32 20 900 : 6.00 μ.μ. – 10.00 μ.μ.
Τάνια Τζιγιάννη
Ψυχίατρος-Ψυχογηρίατρος
Email: [email protected]
Τηλέφωνα: 22211 17367, 6977 231748
(150.4Kb)